Ontmoet de sikkelcelonderzoekers: Hematoloog en PhD-onderzoeker Lisa Dovern over de PROTECT-studie
Introductie:
Het Sikkelcelfonds faciliteert onderzoek naar betere behandelingen of genezing van sikkelcelziekte.
Eén van deze projecten is de PROTECT-studie, geleid door Lisa Dovern, hematoloog en PhD-onderzoeker aan het Amsterdam UMC, in samenwerking met hematoloog Erfan Nur. PROTECT staat voor Preservation of Pre-Transplant Adaptive Immunity after Matched Sibling Donor Allogeneic Hematopoietic Stem Cell Transplantation in Adult Sickle Cell Disease Patients. Deze studie richt zich op de afweer van patiënten met sikkelcelziekte voor en na transplantatie.
Wat houdt het onderzoek precies in?
De PROTECT-studie onderzoekt hoe het afweersysteem van sikkelcelpatiënten verandert voor en na stamceltransplantatie. We willen begrijpen in hoeverre het eigen afweersysteem van de patiënt behouden blijft en hoeveel er van de afweer van de donor wordt overgenomen. Na de transplantatie worden patiënten opnieuw gevaccineerd met dezelfde vaccins die zij als kind hebben gekregen, maar het is onduidelijk of dit voor alle patiënten nodig is. Daarom krijgen patiënten of donoren voor de transplantatie een vaccinatie tegen hepatitis B.
Dat is een veilig vaccin dat niet standaard bij iedereen is toegediend. Er is specifiek voor dit vaccin gekozen zodat kan worden onderzocht hoe afweer wordt overgedragen van de donor op de patiënt. Het gaat dus niet om het vaccin zelf, maar om de overdracht van de afweer. De aanwezigheid van antistoffen tegen het virus na de transplantatie wordt gevolgd om te bepalen of deze van de patiënt zelf of van de donor afkomstig zijn. Daarnaast worden ook antistoffen tegen andere virussen, zoals mazelen en herpes, bestudeerd om een volledig beeld van de afweer na transplantatie te verkrijgen.
Hoe zit dat dan precies? Wordt met stamceltransplantatie ook het afweersysteem getransplanteerd?
Bloedvormende stamcellen zijn eigenlijk een soort bloedfabriek. Die ‘fabriek’ is verantwoordelijk voor de productie van drie soorten bloedcellen: rode bloedcellen, witte bloedcellen en bloedplaatjes. Witte bloedcellen spelen een rol in het afweersysteem. Bij sikkelcelziekte is er een probleem met de rode bloedcellen. De nieuwe stamcellen van de donor produceren gezonde rode bloedcellen, maar ook witte bloedcellen. Hierdoor vervangt de transplantatie niet alleen de zieke rode bloedcellen, maar ook het afweersysteem van de patiënt, wat belangrijk is voor herstel en gezondheid.
Hoeveel mensen doen er mee aan het onderzoek?
Het onderzoek richt zich op verschillende groepen: patiënten met een volledig gematchte donor en patiënten met een half gematchte donor. Volledig gematchte donoren krijgen een milde voorbehandeling zonder chemotherapie, maar met een lage dosis bestraling en afweeronderdrukkende medicatie. Hierdoor denken wij dat een deel van de eigen afweer van de patiënt blijft behouden. Dit heet ‘mixed chimerisme’. Half gematchte donoren krijgen een zwaardere voorbehandeling, inclusief chemotherapie, om de transplantatie succesvol te maken. Daarnaast hebben we een controlegroep van sikkelcelpatiënten die niet worden getransplanteerd maar wel worden gevaccineerd tegen het hepatitis B-virus. Deze groep dient als vergelijking Tot nu toe zijn er 21 van de in totaal 24 patiënten en donoren in dit onderzoek opgenomen. Het onderzoek is dus bijna afgerond.
Waarom krijgen mensen die een stamceltransplantatie ondergaan chemotherapie?
Voor elke stamceltransplantatie moet een voorbehandeling worden gegeven om te voorkomen dat het lichaam van de patiënt de donorstamcellen afstoot. Deze voorbehandeling, die kan bestaan uit chemotherapie, bestraling, afweeronderdrukkende medicatie of een combinatie daarvan, verzwakt het afweersysteem van de patiënt.
Hierdoor ontstaat er ruimte in het beenmerg om de stamcellen van de donor te kunnen ontvangen en kan de transplantatie succesvol worden uitgevoerd. De mate van verzwakking van het afweersysteem hangt af van patiëntgerelateerde factoren en de donorkeuze. Voor patiënten met sikkelcelziekte met een volledig gematchte donor is de voorbehandeling minder zwaar dan voor patiënten met een half gematchte donor, die een intensievere chemotherapie ondergaan.
Welk deel van het onderzoek heeft de subsidie van het Sikkelcelfonds mogelijk gemaakt?
Met de subsidie van het Sikkelcelfonds konden essentiële onderdelen van het onderzoek worden gefinancierd Bijvoorbeeld het vaccineren van patiënten, het uitvoeren van laboratoriumtests om antistoffen tegen het hepatitis B-virus te detecteren, en het bewaren van bloedmonsters voor verdere analyse. Dankzij deze financiële middelen kon de afweer van sikkelcelpatiënten voor en na transplantatie nauwkeurig worden onderzocht.
Wanneer willen jullie het onderzoek afgerond hebben?
De verwachting is dat in 2025 alle resultaten zijn geanalyseerd en kunnen worden gepubliceerd.
Wat is je droomuitkomst?
Het droomscenario voor de PROTECT-studie is dat kan worden aangetoond dat de afweer van patiënten met een volledig gematchte donor grotendeels behouden blijft na transplantatie. Als dit het geval is, kunnen mogelijk sommige herhalingen van vaccinaties die we allemaal als kind krijgen, bespaard blijven. Dat zou een flinke verbetering betekenen voor de patiëntenzorg. Daarnaast hopen we meer inzicht te krijgen in hoe de afweer van patiënten verandert na transplantatie, zodat er betere en meer gepersonaliseerde behandelingsstrategieën kunnen worden ontwikkeld.
Dit zou niet alleen waardevolle informatie kunnen opleveren voor de behandeling van sikkelcelziekte, maar ook voor andere ziekten waarbij stamceltransplantatie wordt toegepast.
Meer informatie over de PROTECT-studie is te lezen op onze lopende onderzoeken pagina
