Categorie: Pers

Het evenement ‘Samen Sterk’, georganiseerd door het Sikkelcelfonds op Wereld Sikkelceldag, 19 juni 2024 in het DeLaMar in Amsterdam, trok veel belangstelling van patiënten, familieleden, onderzoekers en andere geïnteresseerden. Een van de hoogtepunten was een panelgesprek over stamceltransplantatie en gentherapie, ingeleid door dr. Lisa Ott de Bruin, kinderarts verbonden aan de stamceltransplantatie-afdeling van de Willem-Alexander kinderkliniek in het LUMC in Leiden en onderzoeker op het gebied van gentherapie. Haar presentatie legde de basis voor een levendige discussie, waarbij vragen van het publiek centraal stonden. 

STAMCELTRANSPLANTATIE EN GENTHERAPIE 

In haar presentatie besprak dr. Ott de Bruin de twee belangrijkste opties voor genezing van sikkelcelziekte: stamceltransplantatie en stamcelgentherapie. Stamceltransplantatie, al jarenlang een succesvolle behandelingsmethode, biedt patiënten een kans op genezing. Dankzij recente ontwikkelingen, zoals het gebruik van half-identieke donoren en het gebruik van minder zware voorbereidende behandelingen, kunnen veel meer patiënten succesvol worden getransplanteerd. Stamcelgentherapie is een veelbelovende nieuwe benadering waarbij de eigen bloedstamcellen van de patiënt worden gerepareerd via DNA-aanpassingen, wat het risico op afstoting vermindert. 

Hoewel deze therapie nog in een experimenteel stadium verkeert, biedt het mogelijk in de toekomst een alternatief voor patiënten die niet in aanmerking komen voor stamceltransplantatie. 

PANELGESPREK: VRAGEN EN ANTWOORDEN 

Na de presentatie kregen aanwezige patiënten en familieleden in het publiek de kans om hun vragen te stellen aan de aanwezige experts. Dat waren dr. Erfan Nur, hematoloog bij het Amsterdam UMC, prof. dr. Mieke van Haelst, hoogleraar klinische genetica bij het Amsterdam UMC, dr. Alex Mohseny, kinderarts-hematoloog bij de Willem-Alexander kinderkliniek van het LUMC en Durkey Jozefzoon, voormalig sikkelcelpatiënt die genezen is door middel van een stamceltransplantatie. De sessie werd geleid door Marjolein Peters, bestuurslid van het Sikkelcelfonds. 

De vragen richtten zich voornamelijk op de geschiktheid van stamceltransplantatie, de risico’s en de mogelijkheden voor donoren, evenals de erfelijkheid van sikkelcelziekte na genezing en de toekomst van gentherapie. We zetten de belangrijkste vragen hieronder op een rij. 

Kan iedereen in aanmerking komen voor stamceltransplantatie? 

Erfan Nur: “In principe kan iedereen in aanmerking komen voor stamceltransplantatie, maar er gaat een lang en intensief voortraject aan vooraf. Om te beginnen voeren we meerdere voorgesprekken over de niet te onderschatten impact op werk, inkomen en de thuissituatie. Het voorbereidingsproces vereist de betrokkenheid van een groot team, waaronder een psycholoog, transplantatieverpleegkundige en sikkelcelverpleegkundige. De beslissing moet zorgvuldig en niet overhaast worden genomen, waarbij de risico’s van stamceltransplantatie en sikkelcelziekte goed tegen elkaar worden afgewogen.” 

Hoe zit het met de beschikbaarheid van de stamceldonor? 

Erfan Nur: “Vroeger maakten we uitsluitend gebruik van stamcellen van een donor die voor 100% een match was. De laatste jaren is er echter veel vooruitgang geboekt, waardoor we nu ook half-identieke verwante donoren kunnen gebruiken. Dit betekent dat bijna iedereen een geschikte donor kan vinden, zoals een zus, broer, ouder, kind of zelfs nicht of neef.” 

Als je genezen bent, kan je de ziekte dan niet meer doorgeven aan je kind? 

Mieke van Haelst: “Het genetisch materiaal blijft in al je cellen aanwezig en dat wordt niet hersteld door stamceltransplantatie. Je kunt dus genezen zijn, maar blijft drager van het gen, dat je kunt doorgeven aan je kinderen.” 

Is het voor kinderen ook mogelijk om een stamceltransplantatie te ondergaan zonder een 100% matchende donor? 

Alex Mohseny: “Ja, bij kinderen kan ook een half-identieke familiedonor worden gebruikt, zoals een broer, zus of zelfs een donor uit de donorbank die voor 90 of 80% matcht met de patiënt.” 

Hoe ziek word je nou echt na een stamceltransplantatie? 

Durkey Jozefzoon: “Voor mij was ziek zijn altijd vooral heel veel pijn hebben. Na mijn transplantatie werd ik gedurende een aantal weken ziek zonder pijn, wat mentaal lastig was, omdat ik niet wist hoe ik daarmee moest omgaan. Nu, terugkijkend, zou ik de transplantatie zonder aarzelen weer doen.” 

Erfan Nur: “We proberen de complicaties steeds beter op te vangen. Vroeger was het risico op ernstige complicaties groter, maar hoewel dat nu veel kleiner is, blijft er nog steeds een risico. Het blijft een riskante fase, en helaas verliezen we soms nog steeds patiënten aan de complicaties, wat hartverscheurend is. Gelukkig zien we dat de kans op overlijden steeds kleiner wordt, terwijl de kans op volledige genezing juist toeneemt.” 

Is mijn kind na een stamceltransplantatie altijd onvruchtbaar? 

Alex Mohseny: “Onvruchtbaarheid is een van de mogelijke risico’s. Het risico verschilt per patiënt, maar de kans op onvruchtbaarheid is zeker geen 100%. 

Wat gebeurt er met de donor wanneer hij zijn stamcellen heeft afgestaan? 

Erfan Nur: “Na het toedienen van bepaalde medicijnen vermenigvuldigen de stamcellen zich sterk, waardoor ze van het beenmerg in de bloedbaan komen, waarna ze bij de donor eenvoudig kunnen worden afgenomen uit een bloedvat. Stamcellen kunnen zich snel en vaak vermenigvuldigen en kunnen dus zonder problemen worden gemist, en donoren kunnen zelfs twee keer doneren zonder gevolgen voor hun eigen gezondheid. 

Durkey Jozefzoon: “Mijn dochter heeft stamcellen afgestaan en voelde zich gedurende een korte tijd moe, maar was snel weer de oude.” 

Moet je dezelfde bloedgroep hebben om donor te kunnen zijn? 

Alex Mohseny: “Nee, dat hoeft niet per se. De zogenaamde streepjescode, een soort weefseltypering op de witte bloedcellen, is het belangrijkste.” 

Ik heb een dochtertje van 6 maanden met sikkelcelziekte. Wat zijn, naast pijncrises, redenen om over te gaan tot een stamceltransplantatie voor mijn dochter met sikkelcelziekte? 

Alex Mohseny: “Bij een pijnlijke crisis kan schade ontstaan aan organen door zuurstoftekort, wat ernstig kan zijn en vaak gepaard gaat met veel pijn en verdriet. Deze schade, bijvoorbeeld aan de nieren en hersenen, kan lange tijd verborgen blijven zonder duidelijke klachten. Het is moeilijk te voorspellen bij welk kind dit gebeurt, en het moment om te beslissen over een transplantatie verschilt daarom per patiënt.” 

Ik heb een zoon met sikkelcelziekte. Kan ik als moeder donor zijn van mijn kind als ik zelf drager ben? 

Erfan Nur: “Bij voorkeur hebben we een donor die geen drager is van sikkelcelziekte, maar ook als drager kun je een geschikte donor zijn. Dragers hebben meestal geen klachten en een normaal bloedgehalte, waardoor ze net zo goed kunnen doneren. Veel van de patiënten die we hebben getransplanteerd, hebben een drager als donor en dat gaat goed.” 

CONCLUSIE 

Stamceltransplantatie biedt patiënten met sikkelcelziekte een reële kans op genezing, maar de behandeling is intensief en vereist een lange voorbereiding. Dankzij nieuwe ontwikkelingen, zoals het gebruik van half-identieke donoren en het gebruik van mildere voorbehandelingen, is de beschikbaarheid van geschikte donoren vergroot. De risico’s van de behandeling, zoals onvruchtbaarheid en complicaties, blijven echter aanwezig, en de beslissing om tot transplantatie over te gaan, moet zorgvuldig worden overwogen. Gentherapie, hoewel veelbelovend, is nog experimenteel en zal naar verwachting pas over enkele jaren breed beschikbaar zijn. Om patiënten en wetenschappers hierover beter te informeren, is de CRISPR Q&A clinic bij het Amsterdam UMC opgericht.

Dit artikel is verschenen in het Nederlands Tijdschrift voor Hematologie van februari 2025. 

U kunt hier ook de PDF downloaden.